Hükümet Sistemi Ne Demektir ?

İnsanoğlunun siyasal topluma geçmeden önce doğa durumunda yaşadığını varsayan aydınlanma filozofu John Locke(1932-1704) herhangi bir kural ya da yasanın olmadığı böyle bir ortamda kişilerin can ve mal güvenliğinden söz edilemeyeceğine dikkati çeker. O halde doğa durumundan, siyasal topluma geçişin temel nedeni insanların bedenlerini, mallarını ve hak ve özgürlüklerini güvence altına alma istekleridir. Bu güvenceyi sağlamanın tek yolu ise belli kurallar ve yasaların varlığıdır.

Locke, devletin temel amacının, bireyleri güvence altına alacak bu kurallar ve yasaları düzenleyen bir yasama iktidarını gerçekleştirmek olduğunu belirtir. Yasa yapıcıların, yasaların yürütülmesi iktidarını da ellerinde bulundurmaları halinde, yasaları kendi çıkarlarına göre düzenleme ya da kendilerini bazı yasalardan muaf tutma riskleri vardır. Bunu önlemek için Locke, yasa yapıcılar ile yasaların yürütme iktidarını elinde bulunduranların birbirinden ayrılması gerektiğini belirtir. Özetle yasama iktidarı ile yürütme iktidarı birbirinden ayrı olmalıdır. 

Siyaset ve hukuk felsefecisi Fransız aydınlanmasının önde gelen temsilcilerinden Montesquieu (1689-1755) kuvvetler ayrılığı ilkesine son şeklini vererek, Locke'un tanımladığı yasama ve yürütme erkinin yanına yargı erkini de ekler. Yasa yapıcıların yasama erkinin, yasaların idaresini sağlayanların yürütme erkinin ve suçluların cezalandırılmasının da yargı erkinin görevi olduğunu ve bunların birbirinden ayrı olması gerektiğini vurgular.

Hükümet Sistemini tanımlamadan önce kuvvetler ayrılığı ilkesini tanımlamak elzemdir. Zira devlet iktidarının fonksiyonları olan yasama, yürütme ve yargı erklerinin demokratik olan ya da olmayan rejimlerde dağılımı (kuvvetler birliği ya da kuvvetler ayrılığı) ve düzenlenişi bakımından uygulanan kural ve kurumlar dizgesinin bütününe "Hükümet Sistemi" denilmektedir.  

Hükümet Sistemlerinin tasnifinde yargı bağımsızlığının ön kabulünden hareketle daha ziyade yasama ve yürütme erkleri arasındaki ilişki dikkate alınır. Ve buna göre Hükümet Sistemleri öncelikle "Kuvvetler Ayrılığı" ve "Kuvvetler Birliği" sistemleri olarak iki alt gruba bölünmüştür. 

Kuvvetler Birliği hükümet sistemleri de kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır. 

1. Yasama ve yürütme erklerinin, yürütme organında birleştiği ve yürütme organının da seçimle belirlenmemiş bir kişi ya da kuruldan oluşması halinde Diktatörlük ya da Mutlak Monarşiden söz edilir. 
2. Yasama ve yürütme erklerinin, yasama organında birleştiği ve literatürde Meclis Hükümeti denilen kuvvetler birliğine dayalı bu hükümet sisteminde ise yasaları yapan da uygulayan da Meclistir. Meclis, halkın iradesi ile belirlenmiş olduğundan bu hükümet sistemi demokratik hükümet sistemidir.  

Kuvvetler Ayrılığına dayalı hükümet sistemlerinin tasnifi ise aşağıdaki gibidir.

1. Yasama ve yürütme erklerinin birbirinden kesin ve net bir şekilde ayrıldığı hükümet sistemine Başkanlık Sistemi denir.
2. Kuvvetlerin birbirinden dengeli ve yumuşak ayrıldığı hükümet sistemine ise Parlamenter Hükümet Sistemi denilmektedir. 

Kaynak: "Anayasalara Göre Tarihsel Süreç İçerisinde Devlet Başkanının Konumundaki Değişim: Kanun-i Esasi'den Günümüze " , Jülide Güler, KDY Yayınları 2020.