Başkanlık Sistemi Nerede ve Nasıl Doğdu ?

Başkanlık Sistemi 18.yy’ın sonlarında sömürgeci Avrupa’nın monarşik düzenine karşı bir tepki olarak ABD’de ortaya çıkmıştır. 17 Eylül 1787 tarihinde kabul edilen ve ilk yazılı anayasa olma özelliğine sahip olan ABD Anayasası ile Başkanlık sisteminin de temelleri atılmıştır. Parlamenter sistemin tarihsel süreç içerisinde evrimleşerek oluşmasına karşın Başkanlık sistemi kurucu meclisin kuramsal düzeyde genel çerçevesini belirleyerek pratikte uyguladığı bir hükümet sistemi olmuştur.  Hükümet sisteminin “başkanlık” olarak adlandırılması ise ilk kez İngiliz yazarlar tarafından ve ABD’de oluşan yeni siyasal düzeni tanımlamak için kullanılmıştır.

ABD’nin keşfi sonrasında Avrupa ülkelerinden farklı dini ve siyasi görüşlere sahip pek çok insan bu kıtaya göç etmiştir. Kıtanın kuzeydoğu taraflarında 18.yy’ın ikinci yarısına gelindiğinde İngiliz sömürgesinde on üç koloni bulunmakta idi. İngiltere ile Fransa arasında 1756-1763 yılları arasında gerçekleşen Yedi Yıl Savaşları sonunda İngiltere mali güçlük içerisine girmiştir. Bu mali darboğazı aşabilmek için ABD’deki İngiliz kolonileri üzerine yeni vergiler tanımlanmıştır. İngiltere’nin koloniler üzerinde yarattığı bu siyasi ve maddi baskı “Bağımsızlık” fikrinin de oluşmasında temel etken olmuştur. İleride ABD Başkanı olacak olan George Washington önderliğinde 1775 yılında ABD’deki 13 koloninin  Bağımsızlık Savaşı başlamıştır. 04 Temmuz 1776 tarihinde koloniler Bağımsızlık Bildirgesini yayımlamışlardır. 30 Eylül 1783 yılında İngiltere ile imzalanan Paris Anlaşması ile koloniler bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır.

Bu on üç bağımsız devletin delegeleri yine George Washington’un çabaları ile 1787 yılında Filedelfiya’da “Filedelfiya Konvansiyonu” nu toplamıştır. Uzun tartışmalar sonunda 17 Eylül 1787 yılında 13 koloni arasında bir federasyon kurulurken ABD’nin ilk Anayasası da kabul edilmiştir. Anayasanın birinci maddesi yasama organı yani kongreye dair hükümleri içermektedir. İkinci maddesi yürütme yani başkanlık makamını düzenlerken üçüncü madde Yüce Mahkemeyi yargının en üst makamı olarak düzenlemiştir.

Başkanlık sisteminin temel özelliği parlamenter sisteme göre kuvvetler ayrılığının katı bir şekilde uygulanmış olmasıdır. Yasama ve yürütme organları birbirinden tamamen bağımsız olmakla birlikte fren ve denge sistemleri ile birbirlerini denetleyebilmektedirler.

Kaynakça: Begüm Helvacıoğlu, ABD Başkanlık Sistemi ve Latin Amerika Başkanlık Sistemi Ugulamaları,  Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018

Bahar Gidersoy, Başkanlık Hükümet Sistemi ve Türkiye İçin Geçerliliği, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9 Sayı 19 2017 Haziran

TBMM Yayınları, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri Başkanlık Sistemi